COVID19 ile Kaybettiğim Koku Alma Duyumu, Uçucu Yağlarla Nasıl Geri Kazandım?

Ben kelimenin tam anlamıyla kokularla yaşayan bir insanım...

Kullandığım ve yetiştirdiğim her tıbbi ve aromatik bitki ile aramda duygusal bir bağ var.

Yemek yemekten inanılmaz lezzet ve keyif alırım. Seyahat kararlarımı bile; gitmeyi düşündüğümüz yerde yetişen aromatik bitkiler ve tadacağımız yemekler üzerinden veririm.

Bu yazıyı bir şekilde bulduysanız, aromaterapi ve doğal parfüm tasarımı çalışmalarımı da biliyorsunuzdur...

Tüm bunlara rağmen - COVID19 ile koku duyumu bütünüyle ve uzun bir süre kaybetmeden - ben bile (!) kokuların günlük hayatımda ne kadar büyük fonksiyonları olduğunun farkında olmadığımı keşfettim.

Evet. Bu pandeminin ilk günleri itibariyle, enfekte olan insanlar listesinde ben ve eşim de vardık.

Eşimin iş ortaklarından birinin pozitif olması ile başlayan maceramız, Nisan ortasında yaptırdığımız antikor testleri ile son buldu.

Hastalık tecrübemiz ile ilgili fazla yazmayacağım.

Her insanda farklı seyrediyor ve bu konuda çok canı yananlar oldu...

Biz kendi adımıza - çok şükür - tüm süreci ilaçsız ve evde atlattık. Aromaterapiden, apiterapiden ve tütsüden çok faydalandık. C Vitamini, kara mürver ekstresi ve çinko kullandık.

Eşimde ilk gün yüksek ateş yapan ve göğsüne yerleşen COVID19; bende ateş yapmadı ve üst solunum yoluma yerleşti. Eşimin koku duyusu 1 haftada geri geldi, bende ise kısmi olarak devam ediyor.

Nasıl oldu?

Semptomları deneyimlemeye başladığımda hastalığın 3.günüydü...

Elimde okaliptus globolus şişesi - virüslerimle aromatik bir mücadele içerisindeydim.

O anda yoğun bir şekilde duymakta olduğum okaliptus kokusu, geometrik bir şekilde 1-2 dakika içerisinde yok oldu.

Vooooyink diye önce okaliptusu, sonra tüm kokuları kaybettim.

Yani burnum tıkandı, kokuyu kaybettim değil. Burnum açık, gayet güzel nefes alırken, bir anda - hızla sönen bir balon gibi - tüm kokular hayatımdan çıktı.

Nisan oldu. Ben iyileştim, koku alma duyum geri gelmedi.

Düşünün ki;

Üç gün sıcakta beklemiş, pis ve dolu bulaşık makinasını açıyorsunuz, inanılmaz bir ferahlık.

Yemek pişiriyorsunuz tadı yerinde mi hiç bir fikriniz yok.

Dolapta süt var, kek yapacaksınız; bozuk mu değil mi bilmiyorsunuz.

Mutfakta bir şeyler yanıyor alev alıyor, dumanı görmeseniz - dünyadan haberiniz yok!

Koku kaybı ne zaman olur?

Öncelikle sizlerle ufacık bir terminoloji paylaşayım...

Anozmi (anosmia) koku kaybı, hipozmi (hyposmia) ise kısmi koku kaybı anlamına geliyor.

Ve bu semptomlar sadece COVID19'a özel değil.

Bir çok farklı enfeksiyon veya travma sonucunda da aynı/benzer koku alma problemlemleri yaşanabiliyor.

Örneğin ciddi bir soğuk algınlığı veya grip sırasında/sonrasında; kokuları tamamen veya kısmi olarak kaybettiğimiz gibi, bildiğimiz kokuları değişik algılayabiliyoruz. Yemeklerin tadı bize değişik gelebiliyor.

Tabi, grip ve soğuk algınlığı gibi - vücudumuzun alışık olduğu patojenlerden kaynaklanan - rahatsızlıkları atlattıktan sonra koku alma duyumuz da hızlıca geri geliyor.

COVID19'da benim için süreç bu şekilde çalışmadı...

Neden / Nasıl Anozmi veya Hipozmi yaşıyoruz?

İyileşmiş ve antikorlarım oluşmuştu (yani artık bağışıklığım vardı) ama koku duyum yerine gelmemişti.

Hastalık sırasında virüsün sinir sistemime saldırdığından emindim. Çünkü bir gün uyandığımda dünyayı 3 tane görüyor ve gördüğüm dünyaların 3ü de havada dans ediyordu.

Ateşim kesinlikle yoktu. Tansiyonum normaldi.

Bu acayip deneyimi sadece bir kere yaşadım ve sadece 30 dakika kadar sürdü. Uyanık zihnimle, yarım saat yatarak dinlendikten sonra toparlandım.

Nisan ortasında iyileşmiş bir insan olarak laboratuvar testlerime bakarken, bu deneyimimi hatırladım ve ciddi bir panik hissetmeye başladım. "Bir daha asla koku alamayacak mıyım?" düşüncesiyle gelen tarif edilemez bir dehşet duygusu...

Tabi kokularla bu kadar ilişkili bir insan olarak ve karakterim gereği, bu süreçte elim kolumu bağlayıp kaderime küsmedim.

Önce açtım, sinir sistemi ve koku duyumuzun nasıl çalıştığı üzerine fizyolojisinden patolojisine, prestijli üniversiteler tarafından yapılan araştırma ve yayınlara bakmaya başladım...

İçime su serpen bir bilgiye ulaşana kadar durmadım.

Ve ulaştım da.

Koku Alma Sistemimiz İnanılmaz Gelişmiş Bir Rejenerasyon Kapasitesine Sahip!

Koku alma duyusu, insanın bir canlı olarak varlığını sürdürebilmesi ile ÇOK YAKINDAN ilişkili - yazımın başındaki bozuk süt ve yanan ev örneklerini düşünün(!) Bozuk gıdaların kokusunu alamazsak hasta oluruz, evimizdeki gaz kaçağını veya yanan bir şeyi zamanlı tespit edemezsek ölürüz bile...

Bir diğer yandan vücudumuzda kokuları duymamıza yardımcı tüm yapılar, solunum yolumuzla olan kaçınılmaz ve vazgeçilemez ilişkileri itibariyle devamlı havadan gelen patojenlerin (havada uçuşan zararlı, hastalık yapan her şey) bombardımanı altında.

Bu iki gerçeklikle karşı karşıya kalan sinir sistemimiz, milyonlarca yıllık evrimsel süreç içerisinde, sağolsun kendisini yenilemeyi öğrenmiş.

Peki nasıl...

Öncelikle koku alma duyumuzun nasıl çalıştığını anlayalım...

Parantezlerin içerisinde yazan kelimelerden yukarıdaki resimde ne, nerede tespit edebilirsiniz.

Solunum sistemimizi kaplayan mukoz tabakasının (mucus layer) farklı odaklarında, kalabalıklar halinde oturan(olfactory epithelium); içeriden dışarıya kollarını (cilia) sarkıtan ve dünyanın kendilerine sunduğu aromatik zevkleri elleri ile yakalamaya çalışan, koku reseptörü adamcıkları (olfactory receptor cell) hayal edin...

Kimi zaman vücudumuz (bir bağışıklık sistemi cevabı olarak); patojenleri (minik canavarlar diyelim) hızlıca solunum sistemimizden yıkayarak, sindirim sistemimizden elemine etmek için, normalden fazla salgı üretiyor.

Bu şekilde solunum yolumuzdaki mukozamız kalınlaşıyor ve bu koku reseptörü adamcıklarının kolları, çok sevdikleri o güzel (veya pis) aromalara uzanamıyor. Sümük dediğimiz jelin içerisinde hapsoluyor.

Bağışıklık sistemimiz mikropları elemine edip, mukoz tabakamız eski düzenine döndüğünde ise, koku reseptörü adamcıklarımız yeniden dış dünyaya ulaşabilen kolları ile aroma moleküllerini yakalamaya devam ediyorlar.

Kimi zaman da bu koku reseptörü adamların kollarına, dış dünyadan gelen minik canavarlar tutunuyor. Misal COVID19.... Bunları silkeleyip savamadıklarında ise görevlerinden istifa ediyorlar. Ve adeta bir balon gibi sönüp, yok oluyorlar. Bu reseptörlerden %30 kadarı bizi terk ettiği zaman ise anozmi yaşıyoruz.

Fakat burun çatısının savaşlarla dolu dünyasında istifalar, vedalar görülmemiş şeyler değiller...

Koku reseptörü adamcıklarımızın bacaklarının altında kök hücrelerimiz bulunuyor (stem cells). Bu yüce kök hücreleri, istifa eden ve sönen koku reseptörü adamcıklarımızı tespit ediyor, bizler için hemen yenilerini üretiyorlar - ki gerçekten Allah onlardan razı olsun!

Bu yeni koku reseptörü adamcıklarımızı bir anlamda çok yoğun bir telefon santralinde çalışan operatörler gibi düşünmenizi istiyorum...

Düşünün ki bir şirketin telefon santralinde yeni bir operatör çalışmaya başladı. Bu insanın dışarıdan gelen aramaları kategorize etmesi, kimi, kime, ne zaman ve hangi numarayla bağlayacağını keşfetmesi temiz bir kaç hafta - hatta ay - alıyor.

İşte bizim bu genç koku reseptörü adamcıklarımızın da yakaladıkları moleküllerle ne yapacaklarını keşfetmeleri, beynimizin farklı merkezleri ile "ortam yapmaları"; işe giriş, oryantasyon ve mesleki eğitimler dahil 4 ila 6 hafta sürüyor.

Tabi bu biraz da vücudumuza giren o minik canavarların verdikleri zarara göre değişiyor.. Yani geçirdiğiniz enfeksiyonda kaç koku reseptörü adamcığınız istifa etti? Bu da çok önemli .

Bilim insanları Richard Axel ve Linda B.Buck, Nobel ödüllü araştırmalarında, bir insanda yaklaşık 350 farklı koku reseptörü olduğunu tespit etmiş. Daha da ilginci, bilim insanları, bu reseptörlerin tek başlarına değil (yani limon reseptörleri = limon molekülleri) farklı kombinasyonlarda çalışarak bir kokuyu algılamamazı sağladıklarını keşfetmişler. (A+B+F+T Reseptörlerinin aktivasyonu = limon kokusu) Bu araştırmaya göre tek bir tip koku reseptörünün, farklı kokuların tespitinde, değişik aktivasyon kümelerine dahil olarak rol aldığını saptamışlar.

Sizinle "kısaca" paylaştığım tüm bu bilgilere ulaştıktan sonra, kök hücrelerimin ürettikleri genç koku reseptörü adamcıklarıma yardımcı olmak ve baharın gelmesiyle açmakta olan harika çiçeklerimin kokularını yeniden alabilmek adına, ibadet gibi koku egzersizleri yapmaya başladım...

Koku Egzersizleri

Liseden bir doktor arkadaşımın tavsiyesi ile (Volkan'cığım kulakların çınlasın) tanıştım, anozmi ve hipozmi şikayeti olan hastalarda uygulanan koku alma egzersizleri ile...

Ve bu konuda hemen disiplinli bir çalışmaya başladım.

En az günde iki kere, her gün ve uzun bir süre boyunca belli uçucu yağların koklanması ile gerçekleştirilen bu egzersizler, seneler içerisinde çok da güzel sonuçlar vermiş.

Çalışmalarda en yaygın olarak kullanılan uçucu yağlar ise gül, okaliptus, karanfil ve limon.

1916 senesinde Alman Psikiyatrist Hans Henning'in geliştirdiği "koku prizması" modeli temel alınarak kullanılan bu dört kokunun amacı; "çiçeksi"(Gül), "keskin"(Okaliptus), "meyvemsi"(Limon) ve "baharatlı"(Karanfil) olmak üzere 4 farklı koku profili ile beynimizi uyararak, doğru sinirsel ilişkilerin yeniden kurulması sürecini desteklemek ve hızlandırmak.

İşin ilginç yanı, ortada mantık temeline oturan bir yaklaşım olmasına ve sonuçlarının MRI taramaları ile ölçümlenebilmesine rağmen, bilim insanları tam olarak bu egzersizlerin neden veya nasıl çalıştığını pek de bilmiyorlar. Öyle ki beynimiz hala bilim insanları için sırlarla dolu bir kutu.

Bununla beraber MRI taramalarından gözlemlenen hastaların koku egzersizleri öncesinde kaotik bir şekilde tetiklenen beyin bölgeleri, koku egzersizleri sonrasında sakinleşiyor ve bu tetiklenmeler beynin koku alma merkezine doğru yoğunlaşıyor. Yani beynimize bir dirlik ve düzen geliyor...

Nasıl Yapacaksınız?

• Öncelike 4 farklı uçucu yağ edinin.

Kitabına göre yapacaksanız; limon, gül, karanfil ve okaliptus... Elinizde bulunan yağlarla yapmak isterseniz; bir meyve, bir çiçek, bir baharat ve reçineli bir uçucu yağ kullanın.

• 4 tane de ufak kapaklı kavanoz alın. Ben evdeki 20-20ml'lik eski krem kaplarımı kullandım...

• Her birinin içerisine farklı bir uçucu yağdan 4-5 damla damlatın ve kapaklarını kapatın.

Böylece koku moleküllerinin kapalı bir alanda, havada yoğunlaşmasını sağlıyoruz. Kavanozu burnumuza götürdüğümüz zaman ise; koku reseptörlerimize daha rahat erişilebilir bir molekül kümesi sunmuş oluyoruz.

• Her bir kavanozu burnunuzdan 2-3 cm uzağa getirerek, 1-2 dakika koklayın. Hangi sırada kokladığınız fark etmez

• Sakin olun, doğal bir şekilde nefes alın. Çok hızlı veya çok derin nefes almak, kokuları fark etmenize mani olabiliyor.

• Ve bir sonraki kavanozunuza geçin. Bu işlemi bütün kavanozlarınız bitene kadar tekrar edin.

• Kavanoz aralarında 1-2 dakika dinlenin.

• Bu egzersizi her gün en az iki kere, ideal olarak sabah ve akşam tekrarlayınç

Tabi gün içerisinde başka şeylerin de kokusunu almaya çalışabilirsiniz...

Toprak, hırkanız, içtiğiniz çay kahve vb.

İlk zamanlar hiç koku alamamak sizi vazgeçirmesin. Umutsuzluğa düşmeyin. Hastalığın seyri ve iyileşme sürecinin neresinde olduğunuz ile ilgili haftalar bile sürebiliyor ilk kokunun geri gelmesi.

Ben hala her sabah uyanıyorum ve bambaşka bir koku hayatıma geri dönmüş oluyor. Örneğin bugün aylar sonra bal kokusu geri geldi :)

Neredeyse bir bilgisayar oyununda canavar öldürdükçe, bölüm atlamak gibi bir şey.

Nisan ortasından bugüne kokularımın %90'ını geri kazandım ve geri kazanma süreci de benim için hızlandı. Haziran ortasına kadar her şeyi eski kuvveti ile duyabileceğimi düşünüyorum.

Koku egzersizleri yurt dışında bir ürüne dönüşmüş bile!

Brown Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde öğretim görevlisi olan ve 1990 yılından beri yürüttüğü koku araştırmaları ile oldukça geniş coğrafyalarda tanınan Nörolog Dr. Rachel Herz'in The Scent Guru Group için tasarladığı bir kit, yukarıda bahsettiğim koku alma egzersizlerini gerçekleştirmeniz için alternatif koku profilleri sunuyor.

Dr.Herz de hazırladığı kit ile ilgili yaptığı açıklamada “Koku alma egzersizlerinin, insanların koku duyularını geri kazanmasında oynadıkları rolün - koku reseptörlerinin farklı kombinasyonlarda stimüle edilmesiyle ilişkili olduğunu düşünüyoruz. Koku egzersizlerinin gösterdikleri fizyolojik etkiler arasında; koku reseptörlerinin nörolojik rejenerasyonunu sağlama, koku reseptörlerindeki nöron sayısını arıttırma, beyindeki devreleri yeniden organize etme, beyinde konu ile ilgili diğer alanlarla bağlantıları sağlama gibi etkileri olduğunu tespit ettik” demiş.

Aşağıda Dr.Herz'in hazırladığı kitin görsellerini aşağıda paylaşıyorum... Göreceğiniz üzere "Patlamış Mısır"(Popcorn) kokusu bile var bu kitin içerisinde!

Siz de COVID19 atlattınız ama koku alma duyunuz tam olarak veya hiç geri gelmedi mi?

Öncelikle hiç korkmayın ve unutmayın ki var oluşumuz için çok kritik olan koku alma sistemimiz, kendini yenilemeye programlı.

Yukarıda bahsettiğim koku egzersizleriyle kendinizi gözlemleyin. İyileşmesi 6 haftaya kadar sürebilen bu semptomların iyileşme sürecinin; yaş, bünye, genetik faktörler vb. bir çok değişkene bağlı olduğunu unutmayın.

Kendinizde herhangi bir gelişme görmüyor ve kokuyorsanız, o zaman mutlaka bir doktora görünün.

İnanması güç şu günleri en kısa sürede geride bırakarak, normal hayatlarımıca, sağlıkla geri dönmek dileğiyle.

Herkese iyi bayramlar dilerim.

KISMİ REFERANSLAR

Scent Guru Group "Smell Training Kit to Help Reverse Anosmia" Retrieved from: https://bit.ly/3gipPYj

Huber, J.(2017) "Unable to Smell One Stanford Researcher is Working to Improve Therapies" Stanford University. Retreived from: https://scopeblog.stanford.edu/2017/02/09/unable-to-smell-one-stanford-researcher-is-working-to-improve-therapies/

Hummel, T. et al. (2009) Effects of olfactory training in patients with olfactory loss. Laryngoscope.2009 Mar;119(3):496-9. Retrieved 10.05.2020 from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19235739

"How Viruses Like The Corona Virus Can Steal Our Sense of Smell" Scope Blog, Stanford University Retrieved from: https://scopeblog.stanford.edu/2020/04/17/how-viruses-like-the-coronavirus-can-steal-our-sense-of-smell/

"Smell Training" Fifth Sense Org. Retrieved from: https://www.fifthsense.org.uk/smell-training/

"The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2004" NobelPrize.org. Nobel Media AB. Retrieved from: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2004/summary/