Yeni Başlayanlar için 10 Adımda Parfüm Tasarımı

Aşağı yukarı her gün...

"X ve y'yi karıştırdım olmadı - ne kullanabilirim?"

"Anneme/arkadaşıma/eşime parfüm hazırlamak istiyorum, nasıl bir formül önerirsiniz?"

"Parfüm tasarımı öğrenmek istiyorum, kaynak yok/okul yok/nereden başlayacağımı bilmiyorum"

...gibi sorular alıyorum ve elimden geldiğince herkese kokunun biresel ve estetik bir zevk olduğunu; yemek tarifi verir gibi reçete vermenin (bu işe neresinden bakarsanız bakın) mümkün olmadığını anlatmaya çalışıyorum.

Bununla beraber bu konuda ciddiyetle kendini geliştirmek isteyen ve nereden başlayacağını bilemeyenlere de yardımcı olmak için elimden geleni yapıyorum.

Tek tek herkese koçluk yapmam mümkün olmasa da;

1. "Parfümör nasıl olunur?" konulu ücretsiz bir webinar tasarladım, belirli aralıklarda 100 kişilik kontenjanla açıyor, instagram hesabımdan ve web sitemden duyuruyorum.

2. Beraber çalıştığım markaların Instagram canlı yayınlarına katılarak, farklı açılardan konuyla ilgili bildiğim her şeyi açıklıkla aktarmaya çalışıyorum.

3. Verdiğim çeşitli eğitimlerle ve Medipol Üniveritesi'nde açtığımız sertifikalı Parfüm Tasarımı eğitimlerimde bu işin adımlarını anlatarak, dokunabildiğim kadar insana dokunmaya çalışıyorum....

4. Okuduğum ve beğendiğim kaynak kitapları, Instagram hesabımda tamamen bu konuya ayırdığım bir "sabit hikaye klasöründe" paylaşıyorum ve bu klasörü düzenli olarak güncelliyorum.

5. Araştırmalarım sırasında karşıma çıkan ve ilginç bulduğum her şeyi yazıya dökerek düzenli olarak paylaşmaya çalışıyorum.

Son olarak bugün de kolları sıvadım ve - evde geçireceğimiz uzun bir bayram tatiline girerken - parfüm tasarımına nereden başlayacağını bilemeyenlere yönelik "Yeni Başlayanlar için 10 Adımda Parfüm Tasarımı" başlıklı minik bir kılavuz hazırladım.

Aşağıdaki 10 maddenin kafası karışık olan, bu işe nereden başlayacağını bilemeyen herkesin yoluna ufak bir ışık tutmasını diliyorum.

1. Kendinize Bir Çalışma Alanı Oluşturun

Parfüm tasarımına başlarken, evinizin en kokusuz noktasında - mümkünse tuvalet, mutfak, belki kokulu çiçeklerinizi yetiştirdiğiniz balkon veya bahçenizden uzak - temiz bir çalışma masası ayırın kendinize.

Masanızın rafları varsa, bu raflarda sadece konuyla ilgili ve/ya size ilham veren kitaplar olsun.

Parfüm tasarlarken kullanacağınız malzemelerinizi masanıza düzenli bir şekilde yerleştirin.

Parfüm tasarımına başlarken ciddi bir yatırım yapmanıza gerek yok. Hassas bir tartınızın olması; internet alışveriş sitelerinden rahatlıkla satın alabileceğiniz tek kullanımlık pastör pipetler, kompozisyonlarınızı test etmek için kullanacağınız koku şeritleri, bir iki adet beher ve mezür ile, 5-10 tane boş sprey ve/ya rolon şişe edinmeniz, ilk aşamada yeterli olacaktır.

2. Hammadde Kütüphaneninizi Oluşturun

Hammadde alışverişinize uçucu yağ karışımlarınızı seyreltmede kullanacağınız, alkol veya sabit yağları edinerek başlayın.

Alkol satınalma konusunda sıkıntı olduğu için, alkol bazlı parfüm yapmak isteyenler Eminönü'nde kimyagerler sokağına giderek "alkollü yüzey temizleyici" veya "dökme kolonya" başlıkları altında 96-98 derece etil alkol temin edebilirler. Bunun dışında başlangıç seviyesi için, alkol bazlı parfümlerinizde sade bir votka da kullanabilirsiniz.

Yağ bazlı formüllerde ise jojoba, tatlı badem veya pamuk yağı kullanabilirsiniz - ki jojobanın neden iyi bir seçim olduğunu daha önce paylaştığım bir yazımda anlatmıştım.

Gelelim koku hammaddelerine...

Sevdiğiniz çiçeklerin, bitkilerin, narenciyelerin, köklerin uçucu yağlarını temin edin. Kendi koku kütüphanenizi oluşturun. Uçucu yağ satın alırken nelere dikkat edeceğiniz konusunda sizler için ÇerçiYusuf.org'da bir rehber paylaşıyoruz. Satınalma yaparken bu rehberden yararlanabilirsiniz.

Hangi uçucu yağları alacağınızı bilmiyor/karar veremiyorsanız "Topraktan Nefese Aromaterapi" kitabımdaki "Aromaterapi Kütüphanesi" bölümüne göz atın; hem farklı doğal parfüm hammaddeleri hem de şifalı etkileri hakkında bilgi edinin. Kitabımın %30'unu ücretsiz olarak Google Books'tan okuyabiliyorsunuz.

3. Kokuları Kelimelerle Detaylı Bir Biçimde Tanımlamayı Öğrenin

Koku alma duyumuzu devamlı kullanıyor olsak da, iş duyduğumuz kokuları anlatmaya gelince mutlaka bir tıkanıklık yaşıyoruz.

Şu aşamada en azından sevdiğimiz kokuların (Ayten hocamın değimiyle) "ilahi kompozisyonlarını" kelimelerle dökebilmek, yaratıcı sürecimizde bize yol gösterici olur; bir koku kompozisyonu çalışırken hangi hammaddeyi nerede ve/ya ne zaman kullanacağımız konusunda bize yön verir. Örneğin bir gül uçucu yağı için sadece "çiçeksi kokuyor" diyebiliriz - aşağı yukarı herkes gibi(!). Ama bir parfüm tasarımcıları olarak burnumuzla değil beynimizle bu kokuyu değerlendirmeye başladığınız zaman; içerisindeki yeşil, tatlı, pudramsı, baharatlı ve meyvemsi tabakalar da belirmeye başlayacaktır.

Size minik bir ödev vereyim; bugün evinizdeki uçucu yağları veya balkonunuzda/bahçenizde yetiştirdiğiniz kokulu çiçek ve bitkileri koklarken, kokladığınız şişenin üzerinde yazandan veya gördüğünüzün ötesinde, duyduğunuz kokunun derinliğini ve bu derinlikte karşınıza çıkan tabakaları düşünün…

4. Koku Hammaddelerini Kategorize Etmeyi Öğrenin Duyduğumuz kokuyu tanımlamayı öğrendikten sonra, ikinci adımda benzer kokuları kendi içerisinde gruplara ayırma çalışması başlıyor.

Parfümörlerin kullanabileceği binlerce koku hammaddesi olduğunu düşününce takdir edersiniz ki bu hammaddeleri kategorize etmek de işin önemli bir parçası haline geliyor. Peki koku hammaddelerimizi nasıl kategorize edeceğiz?

Bu grupları koku niteliklerine göre yani uçuculuk (alt, orta, üst notalar) ve koku tipine göre (doğal, sentetik ve akor) yapabiliriz.

Bu şekilde hem formül kompozisyonunuzu daha rahat çalışabilir, hem de (özellikle sayıları arttıkça) hammaddelerinizi daha rahat hatırlayabilirsiniz! Koku hammaddelerini kategorize etmenin en klasik yöntemlerinden biri de kokuları ailelere ayırmak.

Koku ailesi dediğimiz şey en basit tarifi ile koku olarak benzerlikler gösteren hammaddeleri bir arada gruplamaktan ibaret. Bir uçucu yağ, onu duyduğumuz anda ne algıladığımız hakkında bize ipucu veriyorsa (örneğin karanfil, tarçın, karabiber = baharat), bu kokuları bir aile olarak (baharatlı) kenara ayırabiliriz.

Koku ailelerini ayrıca bir gün yazarım - öyle ki, konu sadece bir sınıflandırma metodu ve bu sınıfların ezberinden ibaret değil maalesef. Literatürde en çok referans verilen koku ailelerine örnek vermek gerekirse; floral, oryantal, fougère, chypre ve fresh öne çıkanlar arasında sıralanabilir.

5. Güzel ve Manalı Bir Koku Kompozisyonu İçin Bir Fikirden/Hatıradan Yola Çıkın Bir koku formülü üzerinde çalışmaya başlamadan önce, nasıl bir koku tasarlamak istediğinizle ilgili bir fikriniz olması gerekir.

Bir duyguyu, bir hatırayı yeniden canlandırmak mı istiyorsunuz?

O anda neredeydiniz? Etrafınızda neler vardı? Sabah mıydı, akşam mıydı? Hangi renkleri hatırlıyorsunuz? Ne yiyor, ne içiyor dunuz? Ne giyiniyordunuz? Dokusu nasıldı? Yanınızda kimler vardı? Nasıl kokuyorlardı?

Veya sedir çok seviyorum, bir sediri ön plana çıkaran bir koku tasarlamak istiyorum diyorsanız - bu şekilde sevdiğiniz bir hammadde odağı ile de başlayabilirsiniz...

Koku ve aroma şirketlerinde çalışan profesyonel parfümörler, müşterilerinden veya pazarlama departmanından gelen bir “brief” üzerinden koku kompozisyonlarını çalışırlar. 

6. Önce Kısa ve Başarılı Formüller (Akorlar) Yaratmayı Öğrenin Akorlar hedefli bir koku yaratmak veya kreatif bir fikri hayata geçirmek için çalışılan kısa formüllerdir.

Konvansiyonel bir parfüm eğitiminde akor yaratma adımı, parfüm formülü yaratmadan önce gelir.

Parfümörler ne zaman akor çalışır?

(1) proje bütçesi nedeniyle pahalı bir hammaddeyi kullanamıyorlarsa

(2) belli bir koku doğal olarak özütlenemiyorsa, bu kokuyu taklit etmek için

(3) Yaratıcı bir fikri hayata geçirmek için

Bir akor tasarımına başlarken, varmak istediğinin kokunun tabakalarını düşünerek başlayabilirsiniz (Burada Madde 3'ün önemini keşfediyoruz!)

Örneğin bir yosun kokusu taklit edecekseniz; bu yosundan "beyninizle" duyduğunuz tabakaları, kelimelerinizle tanımladıktan sonra aynı tabakaları bulduğunuz başka hammaddelerle çalışarak, taklit etmek istediğiniz kokuya yaklaşabilirsiniz.

Tabi doğal parfüm tasarımında bu süreç çok çok zor ama imkansız olmayan bir uğraş.

Ufak bir ipucu (!) Parfüm tasarımına başlarken yapabileceğimiz güzel ve faydalı bir egzersiz; farklı parfüm hammaddelerini farklı bazlarda çözerek - karakterlerini daha yakından tanımak olacaktır. Bu şekilde; hammaddeleri formülasyonlarımızın içerisinde kullanmaya başlamadan önce; kokularının kuvvetini ve farklı bazlara içerisindeki davranış biçimlerini daha iyi anlar, uygulamada daha rahat ederiz.

7. Karmaşık Koku Kompozisyonları Denemelerine Başlayın Hammaddelerimizi iyice tanıdıktan ve kısa akor formüllerimizi bir araya getirmeye başladıktan sonra artık daha derin kompozisyonlar çalışmaya hazırız!

Parfüm formülleri; 5-10 hammaddeden 100’ün  üzerinde hammaddeye kadar içerikle oluşturulabilirler!

Kendi parfüm formülümüzü hazırlarken her hammaddeye/akora kritik bir gözle bakmamız, formüle o hammaddeyi veya akoru eklediğinizde yaratacağımız etkiyi ve amacımızı çok iyi kestirebiliyor olmamız gerekir. Ve işte bu yüzden, 3.Madde'de konuştuğumuz gibi hammaddelerinizi çok iyi tanımlayabiliyor olmamız önemlidir.

8. Her Şeyi Not Edin, Her Örneğinizi Etiketleyin

Bir parfüm kompozisyonu çalışırken istisnasız her şeyi not etmemiz ÇOK önemli...

Hangi tarihte; hangi hammaddeleri; ne miktarlarda; hangi bazda; hangi şişede (şişelerinizi de mutlaka etiketleyin!); ne kadar süre olgunlaşması için beklediniz; hangi tarihte ne ekleyerek düzenleme yaptınız; dinlenmiş formülünüzü hangi baza uyguladınız; alkol yerine içki kullanıyorsanız, hangi içkiyi ve hangi marka kullandınız; formülasyonunuzda lavanta varsa, kütüphanenizde bir kaç lavanta türü veya marka uçucu yağa sahipseniz, hangi lavantayı kullandınız...

Her şeyi. Not. Edin.

Yoksa yarattığınız ve çok beğendiğiniz bir kokuyu tekrar üretemeyebilirsiniz...

9. Asla Umutsuzluğa Kapılmayın, Vazgeçmeyin

Üzerinde çalıştığınız formüllerin her zaman ufak geliştirmeler, düzenlemeler gerektireceğini unutmayın!

Kimi zaman bir parfümör - istediği sonuca varmak için -  onlarca veya belki yüzlerce kompozisyon denemesi yapabilir. Bu denemeleri kimi zaman sil baştan, kimi zaman üzerinde çalıştığı formülasyona eklemelerle gerçekleştirebilir.

Formülünüzün üzerinde ufak tefek düzenlemeler yaparken, her zaman bir veya en fazla iki hammaddeyi değiştirin. Her zaman denemelerinizin bir önceki versiyonlarından numuneler tutun ki - kokunun nasıl evrildiğinizi gözlemleyebilin.

Dolayısıyla hiç bir zaman parfümünüz ilk seferde güzel olmadı diye üzülmeyin! Veya ilk yaptığınızda çok güzel oldu, iki hafta sonra beğenmediniz diye de...

Sıkılmayın ki sıkılıyorsanız zaten belki de zamanınızı başka bir konu üzerinde çalışarak değerlendiriyor olmalısınız… Bunda da utanacak, sıkılacak, üzülecek bir şey yok. Dışarıdan veya uzaktan bir iş ne kadar güzel ve cazip görülse de içerisine girince herkes süreçten inanılmaz keyif almayabiliyor.

Televizyonda çalıştığım senelerce izleyicilerden "ofisinize gelip oturabilir miyim? hiç bir şey istemem gelip sadece sizi izlemek istiyorum" diye emailler alırdım. O dönem ofiste tek yaptığımız power point hazırlamak, telekonferans yapmak ve excel üzerinden data okumaktı...

10. Hiç Bitmeyen Bir Öğrenim Süreci İçerisinde Olduğunuzun Farkına Varın

Kitap okuyun (sadece satın alıp rafa koymayın!), eğitimlere katılın (aromaterapi, fitoterapi, tıp tarihi, bitki yetiştiriciliği, kısacası konuya uzaktan yakından değen her konuda!), bitki yetiştiricilerini ziyaret edin, yağ fabrikalarını ziyaret edin, dışarıda yürürken (sokakta, tatilde, ormanda) koku duyunuza daha çok dikkat edin, duyduğunuz kokuları tanımlamaya çalışın, hammadde ve malzeme araştırın, düşünün ve hayal kurun!